DIREITO COMÚN CELTOATLÁNTICO: FIR COIRI OU PENA CALDARIA

FIR COIRI OU PENA CALDARIA DIREITO COMÚN CELTOATLÁNTICO FIR COIRI OU PENA CALDARIA. DEREITO COMUM CELTOATLÂNTICO

Esta ilustración do Pleito Liuva-Antino, famoso caso dos anos centrais da Idade Media, realizada por Eva Merlán baixo miña dirección para Narón, unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos [1ª ed. maio 1995; 2ª ed. maio 2009, p 50. E. Merlán; A. Pena; A. Filgueira, autores. Concello de Narón Editor], mostra a aplicación segundo o universal dereito Celta do FIR COIRI , PENA CALDARIA no Mosteiro de Xuvia, Concello de Narón o día 1º de agosto de 1069, revelando a inxustiza e a opresión  dos poderosos

Esta ilustração do Pleito Liuva-Antino, famoso caso dos anos centrais da Idade Média, realizada por Eva Merlán baixo minha direção para Narón, unha História Ilustrada na Terra de Trasancos [1ª ed. maio 1995; 2ª ed. Maio 2009, p 50. E. Merlán; A. Pena; A. Filgueira, autores. Concello de Narón Editor], mostra a aplicação segundo o universal direito Celta do FIR COIRI ou PENA CALDARIA no Monasterio de Juvia, Concello de Narón no dia 1º de Agosto de 1069, revelando a injustiça e a opresión dos poderosos.

Toponimia, hábitat e rede viaria de Xuvia em tempos de Froila Bermúdez,  Liuva e Antino. Deseño de José Ramón Fernández Villares [ex López Bouza e A. Pena Graña]

Liuva era dono dun pomar en A Maciñeira e outras heredades na Gatoira (Gatão) (144-149), lugar próximo ao monasterio de S. Martiño, panteón dos Petriz [prosápia dos condes de Traba e Trastámara]. Ambicionando o abade e os monxes de San Martinho de Xuvia as mazás, ou a sidra, falsificaron un documento notarial -segundo o cal Dona Aragunta  tería donado esas herdades nun testamento ao mosteiro- demandando a Liuva.

coutojuvia3 001

Toponimia, hábitat e rede viaria de Xuvia em tempos de Froila Bermúdez,  Liuva e Antino. Deseño de José Ramón Fernández Villares [ex López Bouza e A. Pena Graña]

así un litigio que nosos diplomas nomean intentio [Orta est intentio] con voz prestada do dereito privado romano nacida segundo D’ors [Dereito Privado Romano 1983, 119 e 120] “das accións encamiñadas a dividir unha cousa común”, onde o xuíz supostamente

non se limita a condenar ao pagamento dunha determinada cantidade de diñeiro, senón que debe producir unha división ou repartición entre os litigantes. O dereito pretendido polo demandante se sustancia naquela cláusula da que se chama ‘intentio’

Mais que en realidade aplica o Dereito Celta, a consuetam rationem da Terra de Trasancos, vixente [como hoxe o Dereito Canónico na Igrexa Católica], en todo o Atlântico e na Europa Celta continental

Compilado por Binchy para Irlanda en 1978 de varias fontes : Collectio Canonum Hibernensis (c. 720); ou a Senchas Már, “Gran Tradición” [Consueta Ratio Maior]  (ca 730).

liuvantino1

Copia do século XIII. A.H.N., Cód. 1047 B [= 1041B en 1992], n. 69  fol. 15 v. regras 13 a 41, e fol 16 r., regras 1 a 6. Ofrezo miña lectio directa de 1992 xa que a transcripción de Montero Díaz (ob. cit. Doc. IV, pág. 59 e 60) presenta alguns saltos de regras grandes [por exemplo as núm. 27 e 28]. In Era ICVII et quot Kalendas Auggusti. Orta fuit intento inter Antinus abba et fratres sancti Martini, et Liuva super hereditates et pumares de monasterio sancti Martini. Intendentes et contendentes unus con alios, Antinus abba et Liuva ic in monasterio Sancti Martini, ante dominus noster et iudex, et alii multorum proli bene natorum, dicentel ille abba et fratres monasterii ad Liuba pro hereditate que tenebat de Gataon, que est testata de monasterio cum suas adjuntiones et suos pumares : “tercia portione integra quantum me compotet inter meos germanos uel heredes”. Et testabit ipsas hereditates et ipso Kasale cum suas adjunciones ad ipso monasterio sancto Martino domina Aragunti, per sua anima, de Gatone quod superius nominabimus. Et est ipsa villa et pumare Territorio Trasanquos, villa quos vocitant Neixa, in loquo predicto, inter Kasa de Eika Duminizi, et de ipse Liuva, et vocitant ibi Kasale de Gaton prope rivulo que discurre sico pro ad Superato et intra ibi in illo mare discurrentes ad monasterio sancti Martini. Dicente in concilio ille abba domino Antino et frates ipsius monasterio ad Liuva quos tenebat subcitatas hereditates et pumares de Sancto Martino et de suos testamentos ibidem in ipsa villa de Neixa, respondente Liuva a ipso abbate et fratres quia tenebat sua veritas, et non de sancto Martino, et dicebat mentira supposita et pro tali actio devenerunt inde in concilio ille abba ab aralia et ad iudicio ante domino nostro et iudex froila Vermudiz, et alii multorum, et elegerunt et iudicaverunt hic in sancto Martino, pro ipsas hereditates pro ipsos pumares de ipso monasterio que iurasse Liuva pro se cum duas testimonias, et eleccisse de pena caldaria pro ipsas hereditates et pumares de Gatone que mitebat in contensa quia non erant testatas in monasterio Sancto Martini, nec non erat sua veritas et pro alias hereditates et testaciones ipsius monasterii que non celabat de illas nec celasset et iurasset ille cum una testimonia et si eixise illa penam ostulata, que pariasset illas hereditates et illos pumares qua modo lex et iudices hordinassent pro veritate, et timente Liuva penam, et parit et cognovit se in veritate, et fabulabat cum homines bonos et suos amicos et subicitabat se ad pedes ad ille abba domino Antino et ad fratres ipsius monasterii, que leixasent illo de Iura et de pena, et sic leixarunt propter Deum et suas animas, et pro tali actio rei posito juidicio adsignabat Liuva ad ille abba post partem ipsius monasterio illo Kasale et illa hereditate de Gaton et iii de illo pumares quos mittebat in contensa et ipso pumare in loco predicto inter illo Rio Sico que discurre pro ad Superato, et iusta illo sauto de iii ad illa fonte de Guail, damus atque concedimus vobis fratres et ad ipso monasterio atque consignamus et agnitio facimus et confirmamus de illo pumare ut habeatis illo semper firmiter in illo monasterio et fratres ibi habitantes et invita sancta perseverantes, uel qui illo monasterio obtinuerit habeant  et posideant iuri quieto evo et pereni. Ita ut de hodie die uel tempore de iuri meo adrrasa et in vestro dominio ipsus monasterio et fratres tradito atque confirmato et habeant et possideant in toto tempus uel tempore usque in finem seculi. Si quis tamen, quod fieri non credo, aliquis homo ex generis nostris, propinquis uel extraneis, filiis uel nepos a irrumpendum venerit uel venero contra hanc scripturam agnitionis testamenti pariat contra partem ipsius monasterii sancto Martino uel a quis […]

XPS. Primeiro de Agosto de 1069 [Era iª cª viiª et quot kalendas augusti]. Iniciouse un preito [intentio] entre o abade Antino e os frades de San Martiño, e Liuva sobre unhas herdades e pomares [terreo dedicado ao cultivo de maciñeiras] que son do mosteiro de San Martiño, acusándose e contendendo [intendentes et contendentes] os uns con os outros, o Abade Antino e Liuva, aquí no Mosteiro de San Martiño, diante do noso señor e xuíz [o conde Froila Bermudez], e de moitos outros, nobres todos eles (proli bene natorum), dicindo a Liuva o abade e frades do mosteiro por causa da herdade que tiña de Gatón que achase testada ao mosteiro, con os seus anexos [adjuntiones] e os seus pomares ‘a terceira parte íntegra de canto me corresponde entre meus irmáns ou herdeiros’, e foi testada de Dona Aragunta, pela súa anima, as herdades e o casal [ipsas hereditates et ipso kasale] de Gatón que xa antes nomeamos [de Gatón (hoxe A Gateira) quod superius nominabimus]. E achase esta uilla e pomar (ipsa uilla e pomar) no Território de Trasancos, na uilla [dentro dos seus limites antergos ou xurisdición] que chaman Neixa [uilla quos vocitant Neixa], no seguinte lugar, entre a casa de Eika Dominguez [Eika Dominici] e a do mesmo Liuva, e coñecese ese sitio pelo nome de Casal de Gatón [et uocitant ibi Kasale de Gatón] ao rente do río que discorre seco até Suprado [Superato] onde entra no mar levando o cauce en dirección a San Martiño.

Dicindo en concilio o abade don Antino e os frades do mosteiro a Liuva que tiñan as mencionadas herdades e pomares de San Martiño e os seus testamentos alí na vila de Neixa, respondendo Liuva ao abade e frades que el tiña súa verdade, e non [eran] de san Martiño; e dicía unha mentira suposta e por tal acción foran logo en concilio o abade ante as aras e a xuízo ante noso señor e xuíz Froila Vermudez, e de outros moitos, e decidiron e julgaron aquí en San Martiño, pelas ditas herdades pelos ditos pomares do mosteiro, que xurase Liuva por el con dúas testemuñas, e que escollese da pena caldaria pelas herdades e pomares de Gatón que metía en contenda, porque non estaban testadas no Mosteiro de San Martiño, e que non era súa a verdade; e por outras herdades e testadas do mosteiro que non coidaba delas, nin as coidara, e que jurasse el con unha testemuña, e que se escollese a Pena Caldaria, que pagase as herdades e os pomares no modo en que a lei e os xuíces ditaminaran por verdade. E temendo Liuva a pena, obedeceu e recoñeceuse en verdade, e conversaba con os homes bos e con seus amigos ,e axeonllábase aos pes do abade Don Antino e dos frades do mosteiro, que o librasen de Dereito e de pena, e así o libraron por Deus e polas súas ánimas. E por tal acción, reposto o tribunal, asinaba Liuva ao abade e á parte do dito mosteiro o casal e a herdade de Gaton, e a terza dos ditos pomares que metera en preito; e dito pomar está no dito lugar entre o Rio Seco que discorre a Suprado, e fronte ao Souto de Tres á fonte de Guail.

Damos e concedemos a vos, Frades, e ao dito mosteiro e o consignamos e facemos avinza [agnitio] e confirmamos de dito pomar para que o teñades sempre de modo firme na voz do mosteiro e frades que alí moran e perseveran en vida santa, e todo o que o mosteiro obtivera, o teñan e posúan en quieto e pacifico dereito en todo o tempo para sempre. De modo que do día de hoxe en adiante, tirado do meu dereito sexa traspasado a voso dominio, do mosteiro e dos frades, e confirmado, e que o tenham e posúan para sempre en todo o tempo até o fin dos séculos.

E também si, cousa que non penso que pase, algún home da nosa familia, próximo ou extaño, fillos ou netos, viñeran a irrumpir, ou eu viñera contra esta escrita de recoñecemento de testamento [agnitionis testamenti], pague a parte do Mosteiro de San Martiño, ou a quen [levara a súa voz, a dita uilla, con os seus anexos e pomares, dobrada ou triplicada, con cuanto por vos fora mellorado, e que vos a teñades para sempre].

XPS. Primeiro de Agosto de 1069 [Era iª cª viiiª et quot kalendas augusti]. Iniciou-se um preito [intentio] entre o abade Antino e os frades de São Martinho, e Liuva sobre umas herdais e pomares [terreno dedicado ao cultivo de maciñeiras] que são do mosteiro de São Martinho, acusando-se e contendendo [intendentes et contendentes] os uns com os outros, o Abade Antino e Liuva, aqui no Mosteiro de São Martiño, diante do nosso senhor e juiz [o conde Froila Bermudez], e de muitos outros, nobres todos eles [proli bene natorum], dizendo a Liuva o abade e frades do mosteiro por causa da herdade que tinha de Gatón que achasse testada ao mosteiro, com os seus anexos [adjuntiones] e os seus pomares ‘a terceira parte íntegra de canto me corresponde entre meus irmãos ou herdeiros’, e foi testada de Dona Aragunta, pela sua anima, as herdades e o casal [ipsas hereditates et ipso kasale] de Gatón que já antes nomeamos [de Gatón (hoje A Gateira) quod superius nominabimus]. E achasse esta uilla e pomar (ipsa uilla e pomar) no Território de Trasancos, na uilla [dentro dos seus limites antergos ou xurisdição] que chamam Neixa [uilla quos vocitant Neixa], no seguinte lugar, entre a casa de Eika Dominguez [Eika Dominici] e a do mesmo Liuva, e conhecesse esse sítio pelo nome de Casal de Gatón [et uocitant ibi Kasale de Gatón] ao rente do rio que discorre seco até Suprado [Superato] onde entra no mar levando o cauce em direcção a São Martinho.

Dizendo em concilio o abade dom Antino e os frades do mosteiro a Liuva que tinham as mencionadas herdades e pomares de São Martinho e os seus testamentos ali na vila de Neixa, respondendo Liuva ao abade e frades que ele tinha sua verdade, e não [eram] de são Martiño; e dizia uma mentira suposta e por tal acção foram logo em concilio o abade ante as aras e a julgamento ante nosso senhor e juiz Froila Vermudez, e de outros muitos, e decidiram e julgaron aqui em São Martiño, pelas ditas herdades pêlos ditos pomares do mosteiro, que jurasse Liuva por ele com duas testemunhas, e que escolhesse da pena caldaria pelas herdades e pomares de Gatón que metia em contenda, porque não estavam testadas no Mosteiro de São Martinho, e que não era sua a verdade; e por outras herdades e testadas do mosteiro que não cuidava delas, nem as cuidara, e que jurasse ele com uma testemunha, e que se escolhesse a Pena Caldaria, que pagasse as herdades e os pomares no modo em que a lei e os juízes ditaminaram por verdade. E temendo Liuva a pena, obedeceu e reconheceu-se em verdade, e conversava com os homens bons e com seus amigos, e ajoelhava aos pes do abade Dom Antino e dos frades do mosteiro, que o livrassem de Direito e de pena, e assim o livraram por Deus e pelas suas ánimas. E por tal acção, reposto o tribunal, assinava Liuva ao abade e à parte do dito mosteiro o casal e a herdade de Gaton, e a terza dos ditos pomares que metera em preito; e dito pomar está no dito lugar entre o Rio Seco que discorre a Suprado, e fronte ao Souto de Três à fonte de Guail.

Damos e concedemos a vos, Frades, e ao dito mosteiro e o consignamos e fazemos avinza [agnitio] e confirmamos de dito pomar para que o tenhais sempre de modo firme na voz do mosteiro e frades que ali moram e perseveram em vida santa, e tudo o que o mosteiro obtivera, o tenham e possuam em quieto e pacifico direito no tempo todo para sempre. De modo que do dia de hoje em adiante, tirado do meu direito seja traspassado a vosso domínio, do mosteiro e dos frades, e confirmado, e que o tenham e possuam para sempre no tempo todo até o fim dos séculos.

E também se, coisa que não penso que passe, algum homem da nossa família, próximo ou estranho, filhos ou netos, vieram a irromper, ou eu viera contra esta escrita de agnição de testamento [agnitionis testamenti], pague a parte do Mosteiro de São Martiño, ou a quem […].

liuvantino2par

Copia do século XIII. A.H.N., Cód. 1047 B [= 1041B en 1992], n. 69  fol. 16 r. regras 13 a 41, e fol 16 r., regras 1 a 6. [uel a quis] / voci sue pulsaverit, ipsa villa cum suas aiutiones et pumares duplato uel triplato uel quantum ad vobis fuerit melioratum et vobis perpetim habitura. Facta scriptura agnitionis testamenti quot et Era de super. Ego Liuva et omnis vox mea in hanc scripturam agnitionis testamenti uel comparationis manus meas roboravi (Signum) qui presentes fuerunt: Gondisendo testis, Gondemarus testis. Antinus, abba, confirmat. Item Gondemarus confirmat. Andreas confirmat. Eremosendo confirmat, Danungius? confirmat. Osario testis et confirmat. Donninus confirmat. Eika confirmato Gondisindus confirmat. Ero confirmat. Fernandus confirmat. Willerlan qui dinumerat- [Signum].

[ […] ou a quen] levara a sua voz, a dita uilla cos seus anexos e pumares dobrada ou triplicada, con cuanto por vos fora mellorado, e que vos a teñades para sempre.

Feita a escritura de recoñecemento [agnitionis] do testamento o día e era arriba sinalada. Eu Liuva e toda a miña voz en esta escritura de recoñecemento de testamento ou compra asino coas miñas propias mans [signum]. Estiveron presentes:

Gondisendo testemuña, Gondemarus testemuña. Antino, abba, confirma. Item Gondemaro confirma. Andreas confirma. Eremosendo confirma, Danungio? confirma. Oseiro testemuña e confirma. Donnino confirma. Eika confirmado Gondisindo confirma. Ero confirma. Fernando confirma. Willerlan que traslada- [Signum].

[ […] ou a quem] levara a sua voz, a dita uilla com os seus anexos e pomares dobrada ou triplicada, com cuanto por vos fora melhorado, e que vos a tenhais para sempre.

Feita a escrita de reconhecimento [agnitionis] do testamento o dia e era arriba assinalada. Eu Liuva e toda a minha voz nesta escrita de reconhecimento de testamento ou compra assino com as minhas próprias mãos [signum]. Estiveram presentes:

Gondisendo testemunha, Gondemarus testemunha. Antinus, abba, confirma. Item Gondemaro confirma. Andreas confirma. Eremosendo confirma, Danungio? confirma. Osario testemunha e confirma. Donnino confirma. Eika confirmado Gondisindo confirma. Ero confirma. Fernando confirma. Willerlan que transfere- [Signum].

Liuva era dono de um pomar em ‘A Maçinheira’ e outras heredades na Gatoira (Gatão) (144-149), lugar próximo do monasterio de S. Martinho, panteão dos Petriz [prosápia dos condes de Trava e Trastámara]. Ambicionando o abade e os monges de San Martinho de Juvia as maçãs, ou a sidra, falsificarão um documento notarial -segundo o qual Dona Aragunta as teria doado num testamento ao mosteiro-, demandando a Liuva.

Nasce assim um litigio que nossos diplomas nomeiam intentio [Orta est intentio…] com voz prestada do direito privado romano nascida segundo D’ors [Direito Privado Romano 1983, 119 e 120] “das ações encaminhadas a dividir uma coisa comum”, onde o juiz supostamente

não se limita a condenar ao pagamento duma determinada quantidade de dinheiro, senão que deve produzir uma divisão ou partilha entre os litigantes. O direito pretendido pelo demandante se substância naquela cláusula da que se chama intentio

Mas que em realidade aplica o Direito Celta, a consuetam rationem da Terra de Trasancos, vigente  [como hoje o Direito Canónico na Igreja Católica], em todo o Atlântico e na Europa Celta continental -compilado para Irlanda em 1978 de várias fontes por Binchy: Collectio Canonum Hibernensis (c. 720); ou a (Consueta Ratio Maior) Senchas Már, “Grande Tradição” (ca 730). 

O pleito Liuva-Antino mostra o vernáculo dereito Celta común Galaico ‘con vernices tomados do mundo romano ou germánico’, usualmente considerado ora romano, ora germánico, ora un híbrido romano-germánico.

O pleito Liuva – Antino mostra o vernáculo direito Celta comum Galaico ‘com vernices tomados do mundo romano ou germánico’, usualmente considerado, ora romano, ora germánico, ora um híbrido romano-germánico.

“No dereito procesual astur-leonés [é galego!] barallábanse e confundian-se” -di Sánchez Albornoz amoldando o desexo á realidade – “as dúas tradicións germana e romana”;  para el non existe un tradición consuetudinaria Celta en España e descoñece a existencia das galaicas trebas ou toudos, e súa continuidade nas terras, comisos, territorios, etc. Pena 1991 e 1992-

como en tantos outros ordes da vida xurídica da época. Dun modo evidente predominaba o sistema oral, formulista, público do proceso germano, sobre o sistema escrito, inquisitorio do proceso romano [In Historia de España de D. Ramón Menéndez Pidal (director) volume VII, 467  e ss]

“No direito processual astur-leonés [é galego!] baralhavam-se e confundiam” -diz Sánchez Albornoz amoldando o desejo à realidade – “as duas tradições germana e romana” -para ele não existe um tradição consuetudinaria celta em Espanha porque desconhece a existência das galaicas trebas ou toudos, e sua continuidade nas terras, comisos, territorios, etc. Pena 1991 e 1992

como em tantos outros ordens da vida jurídica da época. De um modo evidente predominaba o sistema oral, formulista, público do processo germano, sobre o sistema escrito, inquisitorio do processo romano. In História de Espanha de D. Ramón Menéndez Pidal (diretor) volume VII pp. 467 e ss. 

O Conde Froila Vermúdez o primeiro de agosto de 1069 ía presidir un xuízo en seu mosteiro. O Conde era algo máis que propietario en Xuvia dun mosteiro, era Señor de moitas Terras ou bisbarras, entre elas Trasancos, Labacengos, Arrós, Bezoucos e Terra de Nemitos.

O Conde Froila Vermúdez o primeiro de agosto de 1069 ia presidir um julgamento em seu monasterio. O Conde era algo mais que proprietário em Xuvia de um monasterio, era Senhor de muitas Terras “bisbarras”, entre elas Trasancos, Labacengos, Arrós, Bezoucos e Terra de Nemitos.

As in Ireland (MacCone 1990; Gibson 1995; Byrne 1971), Wales (Hubert ), Scotland (A. Dogshon), continental Europe (Wens; Halselgrove) and the Nordic countries (Kristiansen), the ancient Gallaecia configured itself as a succession of political territories that probably emerged at an early stage. In Treba y Territorium (USC 2004), in a long term study (1987-2010) of a Galician shrine in Narão (Northwest Galiza), this author notes a Neolithic origin of the Treba .
Our Political Territory was named in Galician and Lusitanian language TREBA. The voice, from the domestic sovereignty, means “House,” Shire”,” Political Territory “. Pliny mentions the Arroni or Arrotrebae, this is Arrós or County Arrós. And the voice Treba is mentioned twice -among the epithets undoubtedly intensify the role of The Matres – in an inscription found in Cabeço das Fraguas, Portugal, written in late Vulgar Latin, infiltrated with the substrate of the Lusitanian-Galician language. Towards the end of the registration TREBA-RUNE [psb. determinant “of the Treb” + determinated “Moon” (r / l) “Luna”, and, again REVE TR[EBARUNA?] – psb. Old Irish Re, Re-ve “moon” ; lán na ré “full moon” cf RE-VE LANGA psb. “Full Moon Ascending” ], and to the beginning of the inscription in TREBO-PALA, referring no doubt this time to an “stone altar”, meaning the ancient voice pala “stone”, (Old Irish fail),  “stone of the tribe” in terms of sacred geography. The stone altar also appears as TOUDO-PALA (* TEWTO-PALA, “Túatha-Fáil” ) or CROUGIN-TOUDADIGO [CROUGIN/cf. Cruachan “Stone altar” TOUDADIGO (as Teutates), “of the túath“]. In the epigraphic record of the Northwest’s  also the voice TREB [A] appears in Gallaecia Bracarense in a cruciform landmark terminalis pointing border of Obili [-anci?]: TERM [MINVS] TREB [AE] OBILI [-ORUM/-ANCORUM?], in Sanfins; Valpaços, Chaves (Portugal)]
Hubert assinala que Gales conheceu a palavra TREBA para o Teritório Político, dantes de que quatro reinos se repartissem o país subdividido em distritos chamados Can/tref. As vozes CONTREBIA (Celtiberia) e CONTRIBUTI in Interim Oscenses et Calagurritani qui erant cum oscensibus contributi (Caesar BC 1, 60), expressam confederación; as vozes ATREBATES e ATTRIBUTI , expressam a anexión por conquista de umas tribos a outra à que pagam tributo, censum (lat. AT/TRIBUERE, in p. e. insulae Rhodis attributae, “ilhas anexadas a Rodas”.

Nunca mellor dito as bases de seu “condado” eran territoriais. A Terra, chamada ut supra no mundo céltico galego da idade do ferro Treba ou Toudo -ing. Treba; irl. Túath/(Trebad); gal. Cantref– era aínda a base da articulación política, económica, relixiosa e social. Desde súas orixes en que un *corono, rí, princeps, xefe de homes armados, ocupaba a función soberana e até o século XII, se nomeando os condes principes ou imperantes da Terra, o Territorio Político non perdeu seu carácter.

Nunca melhor dito as bases de seu ‘condado’ eram territoriais. A Terra, chamada ut supra no mundo céltico galego da idade do ferro Trebaou Toudo -ing. Treba; irl. Túath/(Trebad); gal. Cantref- era ainda a base da articulación política, econômica, religiosa e social. Desde suas origens em que um *corono, rí, princeps, chefe de homens armados, ocupava a função soberana e até o século XII, se nomeando os condes principes ou imperantes da Terra, o Território Político não perdeu seu caráter.

Máis dun milenio separa a Nicer Clutosi Principis Albionum dos netos de Froila Bermúdez, D. Fernando Pérez, Conde de Trastámara e D. Bermudo Pérez, tamén titulados principes nas terras de Trasancos, Prucios, Faro e Ortigueira. Como un rí túath irlandès Froila Bermúdez, príncipe ou imperante [] da treba ou toudo (túath) celtogalaico chamada agora terra, era responsábel da ordenación dos conflitos internos e externos da Terra de Trasancos.

Mais de um milênio separa a Nicer Clutosi Principis Albionum dos netos de de Froila Bermúdez, D. Fernando Pérez, Conde de Trastámara e D. Bermudo Pérez também intitulados principes nas terras de Trasancos, Prucios, Faro e Ortigueira. Como um rí túath irlandês Froila Bermúdez, principe ou imperante () da treba ou toudo (túath) celtogalaico chamada agora terra, era responsável da ordenação dos conflitos internos e externos da Terra de Trasancos.

Trasancos é solar patrimonial de Froila Bermúdez que en realidade é , príncipe ou imperante dun celta mór-túath, de moitas trebas ou terras con frecuencia englobadas no concepto de condado, seu valor penal ou wergeld, é moi superior ao dun rí túath, “príncipe dunha única treba”, con frecuencia seu vasalo. [cf. Jean Michael Picard, “Les procédures judiciaires en Irlande au haute Moyen Age”] Actes des congrès des historiens médiévistes de l’enseignement supérieur public (2000, vol. 31, p 71)]. [Isto o publiquei fai, nada máis e nada menos, 27 anos, en 1992.

Trasancos é solar patrimonial de Froila Bermúdez que em realidade é rí, príncipe ou imperante dum celta mór-túath, de moitas trebas ou terras com freqüência englobadas no conceito de condado, seu valor penal ou wergeld, é muito superior ao de um rí túath, ‘príncipe de uma única treba’, com freqüência seu vassalo. [cf. Jean Michael Picard, “Les procédures judiciaires em Irlande au haute Moyen Age”] Actes des congrès des historiens médiévistes de l’enseignement supérieur public (2000, vol. 31, p 71)]. [Pena 1992].

 

Radical de Trasancos *Ters+ an+i+cos psvl. “os que queimam o monte para cultivar” [Pokorny 1078 (1870/47)]*ters-, idg., V., Sb.: nhd. trocknen, verdorren, dürsten, Durst; ne. dry (V.), thirst (N.); RB.: ind., iran., arm., gr., alb., ital., kelt., germ.; Hw.: s. *tr̥su-, *tr̥si̯ā, *tr̥sto-; W.: gr. τέρσεσθαι (térsesthai), V., trocken werden; W.: gr. τερσαίνειν (tersaínein), V., trocken machen, abtrocknen, abwischen; W.: s. gr. τρασιά (trasiá), tarsim̥ (tarsiá), F., Darre, Flechtwerk zum Trocknen; W.: s. lat. terra, F., Land, Erdboden; vgl. ae. fel-terr-e, sw. F. (n), Erdgalle (eine Pflanze); W.: lat. torrēre, V., dörren, braten, backen, rösten, sengen, versengen, entzünden; […] germ. *þarzjan [tharzjan], sw. V., trocknen, dörren; an. þerr-a, sw. V. (1), trocknen; W.: germ. *þarzjan, sw. V., trocknen, dörren; a.irl Tart “sede”. Cf. comparativamente TATERTARO  -na inscripción psb  máis antiga de Europa, de O Bancal, A Coruña- e Tartessos onde por queimar o monte quedarão sem portos e Tartares, Tártaro, etc.

O xuízo tería lugar na igrexa do monasterio o primeiro de agosto quizais de acordo cos usos da terra. [A data para o breth, “xuízo” fixouse para o 1º de agosto de 1069, penso que ese día foi domingo, en principio debería caer en sábado. O tratado xurídico Críth Gablach (literalmente “Forked Purchase”, “L’achat Fourchu”, “Merca Aforcada”) menciona entre os deberes do rei a responsabilidade de xulgar dúas veces por semana: Lúan do berithemnach, do choccertad túath [Críth Gablach § 41] “O luns [dedicado] ás decisións arbitrales, e asuntos relativas ás Terras (Trebas ou Toudos) […] e o Sábado [dedicado] aos xuízos”.  Picard ex Binchy (1970). Normalmente (Pena 1992) en ausencia do señor actuaban seus xuíces (Brithem, pl. Brithemainn, ingl. Bregon); mais neste pleito o (rí túath) “principe seu imperante de terra” preside. A presenza no xuízo do principe ou imperante de Trasancos o conde Froila Bermúdez  – sinalando os tratados referentes á función real no territorio político celta, para súa prosperidade a importancia dun príncipe xusto-, indica que o xuízo Liuva Antino, tiña moita importancia.

O julgamento teria lugar na igreja do monasterio o primeiro de agosto quiçá de acordo com os usos da Terra. [A data para o breth, “juízo, julgamento”, fixou-se para o 1º de Agosto de 1069, acho que nesse dia foi domingo, em princípio deveria cair em sábado. O tratado jurídico Críth Gablach (literalmente ‘Forked purchase’, ‘L’achat Fourchu’, ‘Merca Aforcada’) menciona entre os deveres do rei a responsabilidade de julgar duas vezes por semana: Lúan do berithemnach, do choccertad túath [Críth Gablach § 41] “Na segunda-feira [dedicado] às decisões arbitrales, e assuntos relativas às Terras (Trebas ou Toudos) […] e no Sábado [dedicado] aos julgamentos Picard ex Binchy (1970). Normalmente (Pena 1992) em ausência do senhor actuavam seus juízes (Brithem, pl. Brithemainn, ingl. Bregon); mas neste pleito o (rí túathprincipe seimperante de terra preside. A presença no julgamento do principe ou imperante de Trasancos o conde Froila Bermúdez – os tratados referentes à função real no território político celta, assinalam para sua prosperidade a importância de um príncipe justo-, indica que o julgamento Liuva Antino, tinha muita importância.

Esta bellísima lámina realizada por Eva Merlán Bollaín para a Historia Ilustrada de Narón, referente en seu xénero, mostra a volta milagrosamente salvada por intercesión de San Martinho -despois de perder a cruenta batalla da cristiandad contra os Almorávides en Sacralinas o 23 de outubro do ano 1086, do conde Froila Petriz Bermúdez. Chegou 18 días despois da derrota o piadoso conde a seu monasterio e panteón familiar de Juvia a cumprir a promesa e voto, doando a uilla domini Mironi, “Domirón” -hoxe os barrios de “San Xosé Obreiro e A Faisca”-, súa máis preciosa posesión.

Home dedidido noso Froila Bermúdez, uns anos denantes puxo fin a unha ‘insignificante’ cuestión xurisdiccional coa Diócesis de Santiago de Compostela, por tocarlle unhas uillas e herdades do Tambre e do Ulla, e con seu sobriño, o bispo Gudesteo. E asinando como precaución na cuaresma de 1089 pace inter eos fidei juramento firmata, mandou a parentela, ao amparo de Paz de Deus, recibida cos brazos abertos, ao retiro do prelado en Iría Flavia. Esta, cando todos dormían, franqueoulle a porta ao conde, que entrou; e matando a seu sobriño o bispo Gudesteo o descuartizou, repartindo os despoxos polo camiño. Di un refrán galego: Metinme nun pleito cun crego/ por un problema dun rego./ Perder, perdín o que tiña./Mais amolar, amoleino

Esta bellísima lámina realizada por Eva Merlán Bollaín para a História Ilustrada de Narón, referente em seu gênero, mostra a volta milagrosamente salvada por intercesión de San Martinho -depois de perder a cruenta batalha da cristiandad ontra os Almorávides em Sacralinas o 23 de Outubro do ano 1086 – do conde Froila Petriz Bermúdez. Chegou 18 dias despues da derrota piedoso conde a seu monasterio e panteão familiar de Juvia  a cumprir a promessa e voto, doando a uilla domini Mironi, “Domirón” -hoje os bairros de “San José Obrero”  e A Faisca-, sua mais preciosa posse.

Homem dedidido nosso Froila Bermúdez, uns anos dantes pôs fim a uma ‘insignificante’ qüestão jurisdiccional com a Diócesis de Santiago de Compostela, por tocar-lhe umas uillas e herdades do Tambre e do Ulla, e com seu sobrinho o bispo Gudesteo. E assinando como precaução na cuaresma de 1089 pace inter eos fidei juramento firmata, mando a parentela ao amparo de Paz de Deus, recebida com os braços abertos, ao retiro do prelado em Iria Flavia. Esta, quando todos dormian franqueou a porta ao conde [Froila Bermúdez e não Froila Arias], que entrou; e matando a seu sobrinho o bispo Gudesteo o descuartizó, repartindo os despojos pelo caminho. Diz um refrán galego:

Meti-me num pleito com um crego / por um problema dum rego/ Perder, perdi o que tinha /Mas amolar, amolei-o

Xunto ao Conde estaba seu xuíz para Trasancos, o oficial condal de maior rango no Territorio e sinalamos a Johan Asqueliz qui est vigario de domnus Froila Vermudiz [Tumbo II de Sobrado, núm. 391, fol. 138 v.] que interviría o 28 de agosto de 1063 nun xuízo entablado para dirimir un pleito entre Fernando Vistrimiz e o rico Paio Menendes marido de dona Munia Froilaz -unha disputa de heredades, en ausencia do Conde Froila Bermúdez, loxicamente favorábel a seu genro. Eva Merlán, por min asesorada, nolo o representa sentado como un rei, á dereita do seu armiger con seu escudo e espada -eu puxen como convencional homenaxe á prosapia a armaría dos Bermúdez de Mandiá de Trasancos, os señores da Casa do Monte], asistido por Johan Asqueliz súa man dereita, brithem túaithe, vicarius terrae, siue, maiorinus terre:

qui est avant toute le juge officiel du peuple du royaume, interprète ultime da loi et arbitre de tous les hommes libres, máis quie est aussi un proche du rei et son fidèle conseiller. [Picard]

como home de confianza, conselleiro e signifer-. O vicario da Terra de Trasancos non vía neste caso [ocupaba un lugar secundario] por estar presente en seu monasterio familiar [onde 22 anos despois sería enterrado] este Conde Froila Bermúdez, pai do conde de Traba, e Conde Mór de Galiza, Pedro Froilaz, titor do emperador galego Alfonso Raimúndez.

Mosteiroxuvia

A escasos metros da igrexa de Santa María se encontraba a pequena igrexa prerrománica monástica de San Martinho, desaparecida a principios do século XII para ser substituída polo espléndido monasterio da actualidade. Alí, dentro da igrexa do monasterio, constitúese esta asemblea xudicial [aínda reconocible no papel desenvolvido polo xurado dos países anglosajones] composta por unha selección do abano social dos homes libres, restrinxido aos campesiños bó áire, proprietrarios, bonos homines e aos filii bene natorum nobres do clan Petriz .

Acusado, Liuva ten a obrigación de defender publicamente súa inocencia e o acusado adopta o nome de defensor. O xuízo faise como os actuais en varias fases se interrompendo a sesión na cada unha; reponse o tribunal para continuar o proceso. Liuva ao informarse da reclamación inxusta tiña serios motivos de preocupación. O saión, ou allón funcionario xudicial, cuasi verdugo xudicial penator, tortor, qui reos protrahit in judicium ía a sellar cautelarmente a casa e propiedades en litigio. Desde o momento que se produce a acusación e se acepta ir ao xuízo, as dúas partes asinan un placitum ou acordo, ben a través de fiadores ben tomando cautelarmente en árach “fianza” as heredades en litigio previamente marcadas co caracter regis ou sigilum comitis neste caso, até que se vía a causa.

O primeiro de agosto un gran número de xente vai de toda a comarca para asistir ao xuízo presidido polo Señor da Terra todo un acontecemento social, e factor de animación que rompe a rutina diaria. Liuva non sabía escribir. Súas avenencias facíaas de palabra, vellos contratos sinalagmáticos de bona fides, de boa fe, entre bonos homines,  bos homes; ficaban firmes só cun apertão de mans. Liuva era un bono homine, “bo home”, un labrego propietario, e era honrado, posibelmente seus contactos coas letras estiveron limitados a precisar dun escribán ou notario para comprar ou vender unha herdade, ou a asistencia, como testemuña, ante un notario, por unha cesión testamentaria, mesmo pro remedio, ao monasterio da mellor parte do quinto de libre disposición do peculio dalgún veciño piedoso. Súa rutina estaba apartada das letras.

Junto ao Conde estava seu juiz para Trasancos, o oficial condal de maior rango no Território e assinalamos a Johan Asqueliz qui est vigario de domnus Froila Vermudiz [Tumbo II de Sobrado, núm. 391, fol. 138 v.] que interviria o 28 de agosto de 1063 num julgamento entablado para dirimir um pleito entre Fernando Vistrimiz e o rico Paio Menendes marido de Dona Munia Froilaz, uma disputa de herdades, em ausência do Conde Froila Bermúdez logicamente favorável a seu genro [Eva Merlán no-lo representa sentado como um rei, à direita do seu armiger, com seu escudo e espada -eu pus como convencional homenagem à prosapia a armaria dos Bermúdez de Mandiá de Trasancos, os senhores da Casa do Monte], assistido por Johan Asqueliz sua mão direita,  brithem túaithe, vicarius terrae, siue, maiorinus terre:

 qui est avant toute le juge officiel du peuple du royaume, interprète ultime da loi et arbitre de tous les hommes livres, mais quie est aussi um proche du rei et son fidèle conseiller. (Picard)

como homem de confiança, conselheiro e signifer-; o vicario da Terra de Trasancos não via neste caso [ocupava um lugar secundário] por estar presente em seu monasterio familiar [onde 22 anos depois seria enterrado] este Conde Froila Bermúdez, pai do conde de Trava Pedro Froilaz, titor do imperador galego Alfonso Raimúndez.

A escassos metros da igreja de Santa María se encontrava a pequena igreja prerrománica monástica de San Martinho, desaparecida a princípios do século XII para ser substituída pelo espléndido monasterio da atualidade. Ali, dentro da igreja do monasterio, constitui-se esta assembléia judicial [ainda reconocible no papel desenvolvido pelo júri dos países anglosajones] composta por uma seleção do leque social dos homens livres, restringido aos camponeses bó áire, proprietrarios, bonos homines e aos filii bene natorum, nobres do clã Petriz .

Acusado, Liuva tem a obrigação de defender publicamente sua inocência e o acusado adota o nome de defensor. O julgamento faz-se como os atuais em várias fases se interrompendo a sessão na cada uma; repõe-se o tribunal para continuar o processo. Liuva ao inteirar-se da reclamação injusta tinha sérios motivos de preocupação. O sagio, ou alhão, ou saion, servidor público judicial, cuasi verdugo judicial penator, tortor, qui reos protrahit in judicium ia a sellar cautelarmente a casa e propriedades em litigio. Desde o momento que se produz a acusação e se aceita ir ao julgamento, as duas partes assinam um placitum ou acordo, bem através de fiadores bem tomando cautelarmente em árach ‘fiança’ as heredades em litigio previamente marcadas com o caracter regis ou sigilum comitis neste caso, até que se via a causa.

O primeiro de agosto um grande número de gente vai de toda a comarca para assistir ao julgamento presidido pelo Senhor da Terra todo um acontecimento social, e fator de animação que rompe a rutina diária. Liuva não sabia escrever. Suas avenencias fazia-as de palavra, velhos contratos sinalagmáticos de bona fides, de boa fé, entre bons homens; ficavam firmes só com um apertão de mãos. Liuva era um bono homine, “bom homem”, um labrego, e era honrado, possivelmente seus contatos com as letras estiveram limitados a precisar de um escribano ou notário para comprar ou vender uma herdade ou a assistência como testemunha, ante um notário, por uma cessão testamentaria, mesmo pro remedio, ao monasterio da melhor parte do quinto de livre disposição do peculio de algum vizinho piedoso. Sua rutina estava apartada das letras.

Os monxes polo contrario -e Xuvia é un mosteiro excepcional tutelado e primado por un clan moi poderoso, con bispos da familia en Santiago, fan seus propios libros, contan con seu notario, como Pedro Luz, e, o que é máis importante, saben escribir e, tamén a Historia nos mostra unha chea de exemplos, saben falsificar cirógrafos. Non hai medios para distinguir entre unha carta falsa e unha auténtica. Só a declaración dos vedraños -os vellos do lugar- pode, en ocasións, desvelar a verdade. A reclamación vén do abad de Xuvia, e convento, e todos saben que quizais non sexa o Conde alleo á trapalhada. Liuva vai estar practicamente só.

Os monges pelo contrário – e Xuvia é um monasterio excepcional tutelado e primado por um clã muito poderoso, com bispos da família em Santiago, fazem seus próprios livros, contam com seu notário, como Pedro Luz, e, o que é mais importante, sabem escrever e também a história nos mostra um montão de exemplos, falsificar cirógrafos. Não há médios para distinguir entre uma carta falsa e uma autêntica. Só o depoimento dos vedranhos -os velhos do lugar- pode, em ocasiões, desvelar a verdade. A reclamação vem do abad de Xuvia, e convento, e todos sabem que quiçá não seja o Conde alheio à trapalhada. Liuva vai estar praticamente só.

Os da Terra de Trasancos foron sempre ‘botados para adiante’ con seus dereitos, non falamos por falar, e o comprobaremos, plenamente, tantas veces cantas seus pequenos dereitos foron conculcados. Aínda máis, os veremos morrer loitando por eles Velaí nosa estirpe! e crendo na xustiza até o último momento. Liuva ía ao xuízo convencido de aclarar súa inocencia. El plantara, con súas propias mans, os pomares reclamados polo monasterio. (20) Seus veciños sábeno; das uillae máis distantes chegarían talvez resmusmús que tiñan feito circular os monxes sementando a dúbida.

Chegan tamén o Conde e seus parentes, entran os membros escollidos para a asemblea xudicial de Trasancos. Dentro o abad Antino e os monxes do mosteiro. Entra Liuva, comeza o xuízo. Todos declaran dicir a verdade e comezan a debater as dúas partes intendentes et contendentes unos cum alios, de pé, no interior do mosteiro, ante o Conde Froila Bermúdez que sentado nunha cadeira, leva unha espléndida vestidura e insignias condais. A escena similar nos séculos IX, X e XI, coñecémola polas fermosas miniaturas dos beatos de Liébana. De pé rodean ao conde súa clase de bene natorum e labregos, bó aire, propietarios da xugada de bois, homines bonos. Liuva e Antino gesticulan. O xuízo é oral.

Os da Terra de Trasancos foram sempre ‘botados para adiante’ com seus direitos, não falamos por falar, e o comprovaremos, plenamente, tantas vezes quantas seus pequenos direitos foram conculcados. Ainda mais, os veremos morrer lutando por eles Eis nossa estirpe! e crendo na justiça até o último momento. Liuva ia ao julgamento convencido de aclarar sua inocência. Ele tinha plantado com suas próprias mãos os pomares reclamados pelo monasterio. (20) Seus vizinhos sabem-no; das uillae [ou uillas] mais distantes chegariam talvez resmusmús que tinham feito circular os monges semeando a dúvida.

Chegam tabém o Conde e seus parentes, entram os membros escolhidos para a assembléia judicial de Trasancos. Dentro o abad Antino e os monges do monasterio. Entra Liuva, começa o juízo. Todos declaram dizer a verdade e começam a debater as duas partes, intendentes et contendentes unos cum alios, de pé, no interior do monasterio, ante o Conde Froila Bermúdez que sentado numa cadeira, leva uma espléndida vestidura  e insígnias condais. A cena similar nos séculos IX, X e XI, conhecemo-la pelas formosas miniaturas dos beatos de Liébana. De pé rodeiam ao conde sua aula de bene natorum e labriegos bó aire, proprietários da xugada de bois base do estatus legal de homes livres, homines bonos. Liuva e Antino gesticulan. O julgamento é oral.

As formas de dereito romano apud iudicem sofren inevitabelmente a interpretatio […] [celtogalaica] común a tódalas institucións -e é imposíbel sinalar se permanecía algún elemento céltico nestes usos [dicía eu entón en 1992]; o sentido común nos di que si, o rigor ‘científico’ esixe os considerar germánicos [dicía eu entón en 1992]-. Sánchez Albornoz sustenta que predominaba o sistema oral, formulista, público do proceso germano sobre o sistema escrito, inquisitorio do proceso romano, cousa inexplicavel, sen dúbida, pois no dereito clásico romano tódalas actuacións apud iudicem son orais!.

Os procedementos [celtas] non se apartan do todo das accións e probas xudiciais do dereito privado romano. Fala en primeiro lugar a parte acusadora. O abad Antino mostra, entre as probationes, o cirógrafo aos presentes na asemblea xudicial, quizais poucos saben ler, e menos latin, mais todos en seu papel observarán a proba de presentación de documentos (instrumenta) como probados expertos.

Le o abad Antino o testamento suposto de Dona Aragunta e sinala que esa nobre cedera súa cuota [fintiú] “a terza parte de canto me corresponde entre meus irmáns e herdeiros”, pro remedio, a San Martiño este quinhão comprendía o casale de Gatón, as heredades en litigio e a terza dos pomares. Numerosas testemuñas integradas por representantes legais de ambas partes en xuízo (a.irl. breth), despois de prestar xuramento sobre o altar tocando coa man sobre os evanxeos abertos na páxina co signo da cruz maior, declaraban con valor directamente proporcional a seu estatus social. O mínimo legal son dúas testemuñas, considerándose inválido a declaración de só unha. Aínda sendo público e notorio que o pomar o plantase Liuva con súas propias mans –como Liuva o fai constar in articulo mortis o 13 de maio de 1084:

[…] e xa deramos outra terza […] -doando ao monasterio pro remedio- “a terza dun pumar que plantamos por nosas mans, volo o damos con seu terreo”-

ninguén en seu san xuízo, ningún veciño, ousaría declarar nos tribunais como testemuña da defensa.

As formas de direito romano apud iudicem sofrem inevitavelmente a interpretatio […] [celtogalaica] comum a tódalas instituições e é impossível assinalar se permanecia algum elemento céltico nestes usos -o sentido comum [dizia eu então em 1992] nos diz que sim, o rigor ‘científico exige [dizia eu então em 1992] os considerar germánicos-. Sánchez Albornoz sustenta que predominaba o sistema oral, formulista, público do processo germano sobre o sistema escrito, inquisitorio do processo romano, coisa inexplicavel, sem dúvida, pois no direito clássico romano tódalas atuações apud iudicem são orais!

Os procedimentos celtas  não se apartam do tudo das ações e provas judiciais do direito privado romano. Fala em primeiro lugar a parte acusadora. O abad Antino mostra, entre as probationes, o cirógrafo aos presentes na assembléia judicial, quiçá poucos sabem ler, e menos latim, mas todos em seu papel observarão a prova de apresentação de documentos, instrumenta, como verdadeiros experientes.

Lê o abad Antino o testamento suposto de Dona Aragunta e assinala que essa nobre tinha cedido sua cuota “fintiú” a terça parte de quanto me corresponde entre meus irmãos e herdeiros, ‘pro remedio’ a São Martinho¨. este quinhão compreendia o casal de Gatão [hoje A Gatoira], as heredades em litigio e a terça dos pomares. Numerosas testemunhas contribuídas por representantes legais de ambas partes em julgamento (a.irl. breth) depois de prestar juramento sobre o altar tocando com a mão sobre os evangelhos abertos na página com o signo da cruz maior, declaravam com valor diretamente proporcional a seu estatus social. O mínimo legal são duas testemunhas, considerando-se inválido o depoimento de só uma. Ainda sendo público e notorio que o pomar o plantasse Liuva com suas próprias mãos -como faz constar in articulo mortis o 13 de maio de 1084, 

[…] e já déssemos outra terza […]” – doando ao monasterio pro remédio –a terza de um pumar que plantamos por nossas mãos, vo-lo damos com seu terreno […]

ninguém em seu são julgamento, nenhum vizinho, ousaria declarar nos tribunais como testemunha da defensa.

A Lei outorga enorme valor probatorio ás escritura, o documento tiña un peso demoledor -o compilador do Gúbreta Caratniad “Falsos Xuízos de Caratnia”, as chama en Irlanda co termo legal ail anscuichte, “rocha inamovivel” (Picard). Liuva, despois de examinar tamén a grafía inútil do pergameo que non entende, expresa súas razóns ante o xuíz e dono do monasterio, o nobre máis irascible da Urbe Gallaecia, o Imperante de Trasancos: Froila Petriz Bermúdez. A declaración de súa parte baséase no xuramento.

En dereito celta contribúen os representantes legais de ambas partes con numerosas testemuñas, que despois de prestar en modo debido de dereito xuramento tocando coa man sobre a páxina do evangeliario aberto sobre o altar polo signo da cruz de maior tamaño, declaraban con valor directamente proporcional a seu estatus social. O mínimo legal de testemuñas a presentar nun xuízo son dous. Considérase inválido a declaración dunha única testemuña. Fala Liuva con dúas únicas testemuñas, poucos se atreven a depor en seu favor por medo a represalias.

liuvadoc2

A Lei outorga enorme valor probatorio às escritura, o documento tinha um peso demoledor -o compilador do Gúbreta Caratniad ‘Falsos Julgamentos de Caratnia’, as chama em Irlanda com o termo legal ail anscuichte ‘rocha inamovivel’ [Picard]. Liuva, depois de examinar também a grafía inútil do pergameo que não entende, expressa suas razões ante o juiz e dono do monasterio, o nobre mais irascible da Urbe Gallaecia, o Imperante de Trasancos: Froila Petriz Bermúdez. A declaração de sua parte baseia-se no juramento.

Em direito celta contribuem os representantes legais de ambas partes con numerosos testemunhas que depois de prestar em modo devido de direito juramento tocando com a mão sobre a página do evangeliario aberto sobre o altar pelo signo da cruz de maior tamanho, declaravam com valor diretamente proporcional a seu estatus social. O mínimo legal de testemunhas a apresentar num julgamento são dois. Considera-se inválido o depoimento de uma única testemunha. Fala Liuva com duas únicas testemunhas, poucos se atrevem a depor em seu favor por medo a represálias.

A partir de agora o procedemento xudicial pasa de novo a ser de ‘dereito germánico’ [Celta!]. Liuva sustenta súa posición, entón ‘dicía unha mentira suposta, dicebat mentira supposita, e por iso mesmo, o xuízo entraba nunha segunda fase.

Cando -non sendo este o caso, polas razóns enriba alegadas-, unha das parte non presenta no Xuízo [a.irl. Breth] a declaración de ningún fiadu, “testemuña ocular”, o dereito celta esixe que se recorra a unha ordalía, cousa que ocorre tamén en caso dun empate. Isto é, cando as probas a favor ou en contra, non permitían se pór de acordo ao tribunal, saber se Liuva dicía a verdade, ou se mentía.

A xente semi-asfixiada na pequena igrexa monástica, volvería a ela despois dun receso aproveitado pola asemblea xudicial trasanca para deliberar que novas probas conviñan. A partir de agora é moi probábel que Liuva estea exposto de se resistir, infitians, a ter que pagar o dobre das heredades. Muda o escenario.

Dispostos en torno á ara do mosteiro de San Martinho de Juvia olim de tempo sacrato -pedra de gran, cun buraco que recollía reliquias de infinidad de santos que facían famoso o lugar; cobizada ara da que, a escondidas, homes de todas as clases sociais arrancaban, de cando en cando, pequenos trozos portadores de infinitos poderes para facer ben e para facer mal-, cuberta polo mantel litúrgico de linho. Por enriba do altar, un evanxeo de “pulgameo de coyro” abríase mostrando o sinal da cruz.

araltar

Fermoso libro, sen dúbida, quizais saído do mesmo escritorio que falsificou o cirógrafo de Dona Aragunta. Liuva xurou, estendendo a man e tocando o sinal da cruz cos dedos, mais os xuíces creron máis no valor do cirógrafo que nas aseveraciones de Liuva e dos dous ‘conxurados’, ou testemuñas, que, desafiando o perigo, seguindo o mesmo procedemento previo a calquera declaración, falaron a seu favor.

Os xuíces considerando insuficientes, ou non concluintes, as probas -ante as preferencias legais conforme ao principio de ‘proba tasada’ que da maior validez ao documento que á testemuña- de inocencia de Liuva, recorreu ao procedemento habitual, a vella ordalía celta FIR COIRI ou PENA CALDARIA, documentada tamén entre os germanos: a pena de auga quente.

A partir de agora o procedimento judicial passa de novo a ser de direito ‘germánico’ [Celta!]. Liuva sustenta sua posição, então ‘dizia uma mentira suposta’, dicebat mentira supposita e por isso mesmo o julgamento entrava numa segunda fase.

Quando, não sendo neste caso pelas razões acima alegadas, uma das parte não apresenta no Julgamento (a.irl. Breth) o depoimento de nenhum fiadu, “testemunha ocular” o direito celta exige que se recorra a uma ordalía, coisa que ocorre também em caso de um empate. Isto é quando as provas a favor ou na contramão não permitiam se pôr de acordo ao tribunal, saber se Liuva dizia a verdade ou se mentia].

fircoirivicinhos

A gente semi-asfixiada na pequena igreja monástica, voltaria a ela depois de um receso aproveitado pela assembléia judicial trasanca para deliberar que novas provas convinham. A partir de agora é muito provável que Liuva esteja exposto de se resistir, infitians, a ter que pagar o duplo das heredades. Muda o palco.

Dispostos em torno da ara do monasterio de San Martinho de Juvia olim de tempo sacrato -pedra de grão com um buraco que recolhia reliquias de infinidad de santos que faziam famoso o lugar; cobiçada ara da que, a escondidas, homens de todas as classes sociais arrancavam, de vez em quando, pequenos trozos portadores de infinitos  poderes para fazer bem e para fazer mal- coberta pelo mantel litúrgico de linho. Acima do altar, um evangelho de ‘pulgameo de coyro’ abria-se mostrando o sinal da cruz.

Formoso livro, sem dúvida, quiçá saído do mesmo escritorio que falsificou o cirógrafo de Dona Aragunta. Liuva jurou, estendendo a mão e tocando o sinal da cruz com os dedos, mas os juízes creram mais no valor do cirógrafo que nas aseveraciones de Liuva e dos dois ‘conjurados’ ou testemunhas, que, desafiando o perigo, seguindo o mesmo procedimento prévio a qualquer declaração, falaram a seu favor.

Os juízes considerando insuficientes [ou não concluintes] as provas -ante as preferências legais conforme ao princípio de ‘prova tasada’ que da maior validade ao documento que à testemunha- de inocência de Liuva recorreu ao procedimento habitual, uma velha ordalía celta a FIR COIRI ou PENA CALDARIA [bem documentada também entre os germanos, mas não exclusiva deles]: a pena de água quente.

Piden ao sagio, home vil, policía xudicial e verdugo, cuxo valor penal enorme garantía que non fose asasinado por seus numerosos inimigo, que traia leña e lle prenda fogo, pondo sobre ela un caldero cheo de auga.

Pedem ao sagio, homem vil, polícia judicial e verdugo, cujo valor penal enorme garantia que não fosse assassinado por seus numerosos inimigos, que traga lenha e lhe prenda fogo, pondo sobre ela um caldero cheio de água.

Liuva sabía o que lle esperaba de continuar con súa reclfircoirifumeamación. Cando o borbolhante auga fervera o sagio botaría devagar pedras minúsculas que saltarían veloces no auga. A FIR COIRI, “pena de auga quente”, suporía o fin para as esperanzas de Liuva e tamén o fin de súa estúpida, cega confianza, na tamén cega xustiza. Os xuíces, fixeron prevalecer a tese do abade Antino: O pomar e herdades non podían ser de Liuva pois este ¡que o tiña chantado con súas propias mans!, que non celabat de illas nec celasset, “non as coidaba nin as tiña coidado nunca”. Liuva é condenado, mais a condemnatio non deixa a Liuva sen dereitos.

Liuva sabia o que lhe esperava de continuar com sua reclamação. Quando o borbolhante água fervera o sagio jogaria devagar pedras minúsculas que saltariam velozes no água. A FIR COIRI, “pena de água quente”, suporia o fim para as esperanças de Liuva e também o fim de sua estúpida cega confiança na também cega justiça. Os juízes, fizeram prevalecer a tese do abad Antino: O pomar e herdades não podiam ser de Liuva, pois este, [que o tinha chantado com suas próprias mãos!], que non celabat de illas nec celasset, ‘não as cuidava nem as tinha cuidado nunca”. Liuva é condenado, mas a condemnatio não deixa a Liuva sem direitos.

Se quere continuar Liuva tería que manter o brazo no caldeiro, mellor dito, conseguir un voluntario que o faga por el, buscar un innocentens (sic) -o pobo conservou até hoxe esta tradición popular de “unha man inocente” para a introducir nun recipiente do que se saca un obxecto a esmo dependendo da providencia-.

Se quer continuar Liuva teria que manter o braço no caldeiro, melhor dito, conseguir um voluntário que o faça por ele, buscar um innocentens (sic) -o povo conservou até hoje esta tradição popular de ‘uma mão inocente’ para a introduzir num recipiente do que se saca um objeto a esmo dependendo da providência-.

Este innocentens deberá, caso de continuar o proceso, deixar que o sagio lle meta o brazo no caldeiro de auga fervendo. Verificarían o procedemento unhas testemuñas chamadas fideles. Se Liuva seguise adiante o proceso público se convertería nun ‘show’, o Conde Froila Bermúdez, bene natorum, homines bonos, fideles, veciños de Liuva e multitude de circunstantes, todos, excepto a familia de Liuva, gozarían dun bo espectáculo sen dúbida, mentres axudado polo sagio o brazo do innocentens se escaldaba de vagar ante os pendentes ollos da demora das escurridizas pedras, recollidas pola man do innocentens, no fondo do recipiente.

Este innocentens deverá, caso de continuar o processo, deixar que o sagio lhe meta o braço no caldeiro de água fervendo. Verificariam o procedimento umas testemunhas chamadas fideles. Se Liuva seguisse adiante o processo público se converteria num show, o Conde Froila Bermúdez, bene natorum, homines bonos, fideles, vizinhos de Liuva e multidão de circunstantes, todos excepto a família de Liuva, desfrutariam de um bom espetáculo sem dúvida, enquanto ajudado pelo sagio o braço do innocentens se escaldaba de vagar ante os olhos pendentes da demora das escurridizas pedras, recolhidas pela mão do innocentens, no fundo do recipiente.

Conseguido isto os fideles vendarían despois man e brazo. Se selavam os nodos das vendas co sigilum comitis Froilani Petriz Beremundit e, tres días despois, reposta a asemblea, comparecía o innocentens, e coa extracción das vendas, a vista publicaría a mentira de Liuva -supoñendo que o brazo non sufrise queimaduras, Liuva ficaría libre de todos os cargos-.

Conseguido isto os fideles vendarían depois mão e braço. Se selavam os nodos com o sigilum comitis Froilani Petriz Beremundit, e três dias depois, reposta a assembléia, comparecia o innocentens, e com a extração das vendas, a vista publicaria a mentira de Liuva -supondo que o braço não tivesse sofrido queimaduras, Liuva ficaria livre de todos os cargos-. E ocorreu o que tinham previsto os monges de Xuvia, que temendo Liuva a pena se reconheceu culpado: et timente Liuva penam, et parit et cognovit se in veritatem. Que temia Liuva? Compartilhava o terror geral pela pena caldaria? pois perder um braço- supõe, para um labrego, numa economia autárquica [sive potius autárcica], ficar sem a ferramenta do seu sustento.

E ocorreu o que previran os monxes de Xuvia, que temendo Liuva a pena se recoñeceu culpábel: et timente Liuva penam, et parit et cognovit se in veritatem. Que temía Liuva?  Compartía o terror xeral pola pena caldaria? pois perder un brazo- supón, para un labrego, nunha economía autárquica [sive potius autárcica, ficar sen a ferramenta do seu sustento.]

Liuva non temía isto, pois o brazo non era seu. Temía á sanción pecuniaria recollida nas cláusulas testamentarias despois das conminações e exorcismos máxicos: in super pariat ipsa hereditas duplata uel triplata, sanción pecuniaria que o dereito privado “romano” recollía coa fórmula poena temere litigantium. Liuva foi afortunado, outros non tiñan oportunidade de rexeitar a pena; e intelixente, moitos campesinos, crendo no apoio divino caían vítimas da divina providencia que, polo contrario, contribuíndo a encher a tulla monástica in subsidis pauperum, nunca desasistía á cidade de Deus -comunidade de monxes congregados en vida santa deo servientibus-.

Liuva não temia isto, pois o braço não era seu. Temia à sanção pecuniaria recolhida nas cláusulas testamentarias depois das conminações e exorcismos mágicos: in super pariat ipsa hereditas duplata uel triplata, sanção pecuniaria que o direito privado ‘romano’ recolhia com a fórmula poena temere litigantium. Liuva foi afortunado, outros não tinham oportunidade de recusar a pena, e inteligente, muitos camponeses crendo no apoio divino caíam vítimas da providência divina que, pelo contrário, nunca desasistía à cidade de Deus (comunidade de monges congregados em vida santa deo servientibus, contribuindo a encher a tulla monástica in subsidis pauperum).

Os expoliadores de Liuva, Antino, os monxes e o Conde foron tamén razoábeis. O abad Antino chegou con Liuva para alén da clemencia.

Despois de rexeitar a pena caldaria e declararse culpábel, tendo medo á sanción pecuniaria, axeonllábase Liuva aos pés do abade e monxes de Xuvia, suplicando piedade, e publicando seu crime. Dixen que inventara falsas historias cos labregos e seus amigos, fabulabat cum homines bonos et suos amicos, e suplicaba que o deixasen libre de iura et de pena.

Os expoliadores de Liuva: Antino, os monges e o Conde, foram também razoáveis. O abade Antino chegou com Liuva para além da clemência.

Depois de recusar a pena caldaria e declarar-se culpado, tendo medo à sanção pecuniaria, jogava-se Liuva aos pés do abade e monges de Xuvia, suplicando piedade e publicando seu crime. Disse que tinha inventado falsas histórias com os labregos e seus amigos, fabulabat cum homines bonos et suos amicos, e suplicaba que o deixassem livre de iura et de pena.

Non é tan fácil traducir estas dúas palabras: iura quizais hai que o entender como ius in iure loci pois non pertence neste contexto ao dereito romano, Constitúe o pagamento dunha sanción por atentar contra a tranqüilidade dunha posesión testamentaria ao señor territorial; unha forma consuetudinaria? Non o sabemos. A pena, ut supra, non é a caldaria, é a sanción pecuniaria consistente en duplicar ou triplicar o valor das heredades que figuraban doadas ao monasterio no falso testamento de Aragunta.

Liuva podía ficar totalmente arruinado, a pesar de ser como vimos máis que un medio propietario. O monasterio confórmase con roubarlle unha migalla, unha boa migalla. Liuva asina a agnitio, un acordo coa parte demandante, o abade Antino e monxes de S. Martinho, comprometéndose a respectar de aquí en diante o dereito do monasterio. Recolléndose na agnitio aspectos do procedemento xudicial xa tratado.

Não é tão fácil traduzir estas duas palavras: iura quiçá há que o entender como ius in iure loci pois não pertence neste contexto ao direito romano, Constitui o pagamento de uma sanção por atentar contra a tranqüilidade de uma posse testamentaria ao senhor territorial; uma forma consuetudinaria?, não o sabemos. A pena, ut supra, não é a caldaria, é a sanção pecuniaria consistente em duplicar ou triplicar o valor das herdades que figuravam doadas ao monasterio no falso testamento de Aragunta.

Liuva podia ficar totalmente arruinado, apesar de ser como vimos mais que um médio proprietário. O monasterio conforma-se com roubar-lhe uma boa migalha. Liuva assina uma agnitio, um acordo com a parte demandante: O abad Antino e monges de S. Martinho, comprometendo-se a respeitar daqui por diante ‘o direito do monasterio’. Na agnitio recolhem-se aspectos do procedimento judicial já tratado. [desculpem as gralhas]

ADDECET: Sendo obxectivo estratéxico do Goberno galego a promoción das relacións cos países de lingua portuguesa, este historiador e arqueólogo do Concello de Narón, se suma ao Goberno e o Parlamento galego que aprobou, por unanimidade, o 11 de marzo de 2014,  a Lei Valentín Paz-Andrade para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía  O historiador e arqueólogo da Câmara municipal de Narón, sendo objectivo estratégico do Governo galego a promoção das relações com os países de língua portuguesa, se suma ao Governo e o Parlamento galego que aprovou, por unanimidade, o 11 de Março de 2014, a  Lei Valentín Paz-Andrade para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía
Esta obra atópase baixo unha licenza internacional Creative Commons BY-NC-ND 4.0. Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra non incluída na licenza Creative Commons BY-NC-ND 4.0 só pode ser realizada coa autorización expresa dos titulares, salvo excepción prevista pola lei. Pode acceder Vde. ao texto completo da licenza nesta ligazón: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.gl

About fidalgosdenaron

André Pena, funcionario de carreira historiador, arqueólogo e arquiveiro do Concello de Narón, é doutor en arqueoloxía e historia antiga e decano do Instituto Galego de Estudos Celtas IGEC. Especializado no estudo das Relixións da Antigüidade; da Relixión Celta e a súa influencia no presente Cristián; da Mitología comparada; das Institucións Celtas e Indoeuropeas; dos Santuarios Celtas; da Orixe pagana e o presente cristián do Camiño de Santiago e de San Andrés e da Historia Antiga, Medieval e Moderna de Galiza.
Esta entrada foi publicada en ETNOARQUEOLOXIA INSTITUCIONAL DE NARON. Ligazón permanente.

Deixar un comentario

Este sitio emprega Akismet para reducir o spam. Aprende como se procesan os datos dos teus comentarios.